12 Tetori: Zgjedhjet Përcaktuese të Kosovës
Zgjedhjet e tetorit në Kosovë testojnë demokracinë: mund t'i japin fund ndikimit të Beogradit, mbrojnë pluralizmin serb, zbatimin e ligjit dhe parandalimin e pandëshkueshmërisë që po mbyt integrimin.
Kosova po i afrohet zgjedhjeve komunale më 12 tetor me shumë më tepër në rrezik se sa vetëm kontrolli mbi shërbimet lokale. Ky votim do të ndihmojë të përcaktohet nëse vendi më në fund e thyen ciklin dhjetëvjeçar ku përfaqësuesi i Beogradit, Lista Serbe, sundon komunat me shumicë serbe dhe shtrembëron jetën demokratike, apo nëse hapet hapësira për pluralizëm dhe integrim të vërtetë të serbëve të Kosovës në shtet. Presidentja Vjosa Osmani e ka caktuar zyrtarisht datën1; konteksti është një bllokadë e brishtë paszgjedhore dhe një shoqëri e lodhur nga presionet, bojkotet dhe dhuna sporadike.
Ky rrëfim ka një kronologji dhe një bilanc. Në vitin 2021, vëzhguesit e BE-së e lavdëruan zhvillimin teknik të zgjedhjeve lokale, por regjistruan një realitet politik që mezi ka ndryshuar2: Lista Serbe “dominon asambletë komunale në komunat me shumicë serbe të Kosovës, në disa prej tyre duke qenë forca e vetme politike.” Ky dominim nuk është neutral; e ngushton fushën në një parti të komanduar fort nga Beogradi dhe i shtyn jashtë jetës publike zërat e pavarur serbë.
Kapitujt pasues e bëjnë të qartë se çfarë ështe në lojë. Më 24 shtator 2023, një polic i Kosovës, Afrim Bunjaku, u vra gjatë një përpjekje të armatosur aneksimi në Banjë të veriut të Kosovës. Milan Radoiçiq, një figurë kyçe në udhëheqjen e Listës Serbe, pranoi më vonë përfshirjen. Prokurorët e Kosovës që atëherë kanë ngritur aktakuza për terrorizëm ndaj dhjetëra personave3; Serbia ka refuzuar çdo lloj përgjegjësie të vërtetë. Kjo nuk është politikë e zakonshme partiake; është derdhja e dhunës së lidhur me shtetin serb në komunat e Kosovës.
Nga fundi i vitit 2024 dhe në vitin 2025, institucionet e Kosovës nisën të testonin nëse kornizat ligjore mund ta frenonin këtë sjellje. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve tentoi ta ndalonte Listën Serbe nga pjesëmarrja në zgjedhjet parlamentare të shkurtit; paneli i ankesave (PAPZ) e rrëzoi vendimin brenda pak ditësh4 dhe Lista Serbe u lejua që të garonte. Vëzhguesit e BE-së dhe të Këshillit të Evropës përsëri i quajtën zgjedhjet paqësore, por sërish theksuan ndërhyrjen e Beogradit dhe ekosistemin e presionit mbi votuesit serbë. Mësimi për rregullatorët në Prishtinë ishte i ashpër: kur institucionet zbatojnë ligjin ndaj një partie që bashkon politikën, klientelizmin dhe drejtimin shtetëror, kujdestarët ndërkombëtarë të “procesit” shkojnë me ‘gjithëpërfshirjen’, edhe kur gjithëpërfshirja e betonon shtrëngimin cënues të shtetit të Kosovës nga ana e Serbisë.
Ndërsa zgjedhjet lokale të 12 tetorit po afrohen, po e shohim të njëjtin film me fokus edhe më të mprehtë. Në gusht të këtij viti KQZ përsëri refuzoi ta çertifikojë Listën Serbe për zgjedhjet lokale; ambasadat perëndimore reaguan me alarm publik5; dhe, sipas zakonit, organi i ankesave e lejoi partinë të garojë. Ky ping-pong institucional nuk është pa kosto; u jep sinjal aktorëve lokalë të ndikuar nga Beogradi se rregullat janë të ndryshueshme dhe se aktorët e jashtëm do t’i mbrojnë në emër të “pluralizmit,” edhe kur kjo mbrojtje e mbyt pluralizmin mes vetë serbëve të Kosovës.
Ndërkohë, provat vazhdojnë të grumbullohen mbi mënyrën si forca monopoliste ushtrohet në terren. Këtë javë KOHA Ditore raportoi6 se dy kandidatë serbë jo nga Lista Serbe në Ranillug, një nga Lëvizja Kombëtare Serbe dhe një nga lista Liria, Drejtësia dhe Mbijetesa, u pushuan nga puna në një komunë “paralele” dhe mbajtën një grevë urie tre-ditore, duke akuzuar Listën Serbe dhe një kryetar të ri të Novobërdës për hakmarrje politike. Ambasada amerikane i ka thënë KoSSev7 se është “e shqetësuar nga çdo përpjekje për të kufizuar konkurrencën,” një pranim i kujdesshëm se fusha e lojës nuk është thjesht e pabarabartë; ajo kontrollohet me roje.
Llogaridhënia u takon të gjithëve. Beogradi mban përgjegjësinë kryesore për ndërtimin dhe mbajtjen në këmbë të një tubacioni parti–shtet në veri të Kosovës, duke e lidhur varësinë nga përfitimet sociale me frikësimin e ashpër. Udhëheqja e Listës Serbe mban përgjegjësi për drejtimin e kësaj makinerie dhe, në rastin e Banjës, për kalimin e vijës në dhunë të organizuar. Por klasa politike e Kosovës ndan fajin për vite të tëra pragmatizmi, për koalicione që shkëmbyen ministri me qetësi dhe për tolerimin e strukturave “paralele” që e zbrazën autoritetin e shtetit. Aktorët ndërkombëtarë, BE-ja, SHBA-ja, Britania dhe OSBE-ja, duhet të përgjigjen për një doktrinë të “përfshirjes me çdo kusht” që shumë shpesh është shndërruar në pandëshkueshmëri. Në vitin 2021 ata dokumentuan monopolin; pas 2023 panë pasojat e tij me gjak8; në 2024–25 shtynë Prishtinën ta mbante derën hapur sidoqoftë, ndërkohë që e armatosnin Beogradin me pajisje prestigjioze dhe përkëdhelje politike. Kjo nuk është koherencë parimore; është papërgjegjshmëri strategjike.
Dëmi më i madh nuk është “minimi i Kosovës” në mënyrë abstrakte. Është mbytja e përditshme e të drejtës së serbëve të Kosovës për një jetë qytetare normale brenda Kosovës. Kur një listë e komanduar nga Beogradi monopolizon përfaqësimin, mësuesve, infermierëve dhe nëpunësve serbë disidentë u thuhet se puna e tyre varet nga bindja; partitë rivale serbe mbahen larg burimeve; dhe asambletë komunale shndërrohen në vulosës të formave shtypëse të Beogradit, jo në arena të ofrimit të shërbimeve. Vëzhguesit e BE-së e vunë re këtë vit9 se Lista Serbe madje refuzoi të paraqitej në debatet e RTK2, duke e ngushtuar hapësirën mediatike për partitë serbe alternative dhe duke i lënë ato të bëjnë fushatë kryesisht në rrjete sociale. Kjo nuk është mënyra se si integrohet një pakicë; kjo është mënyra si mbahet një pakicë peng.
Pra, çfarë tani?
Prishtina duhet ta mbajë derën hapur për pjesëmarrjen e serbëve ndërkohë që e zbaton ligjin kundër frikësimit, rrjeteve të financimit dhe trupave “paralele.” Kjo nënkupton mbrojtjen e kandidatëve serbë që ndahen nga Lista Serbe, ndjekjen penale të rasteve të frikësimit me prova dhe procedurë të rregullt, dhe financimin e shërbimeve komunale që qytetarët besnikë të shohin përfitime për pjesëmarrjen e tyre në jetën politike në Kosovë. Beogradi duhet të përballet me kushte reale për bashkëpunimin në ekstradime për sulmin në Banjë, për ç’montimin e strukturave klienteliste ndërkufitare dhe për ndalimin e drejtimit politik të një partie që vepron në zgjedhjet e një shteti fqinj. Ndërsa partnerët perëndimorë duhet të ndalojnë mbrojtjen e një monopoli kriminal si “përfaqësim.” Nëse këmbëngulin për pjesëmarrjen e Listës Serbe, atëherë mbajnë përgjegjësi për mbrojtjen e kushteve që e bëjnë pjesëmarrjen vërtet konkurruese, duke nisur me sigurinë dhe punësimin e kundërshtarëve serbë të Listës Serbe në veri. Përndryshe, “përfshirja” është thjesht një fjalë tjetër për kontroll.
Më 12 tetor, votuesit e Kosovës nuk do t’i zgjidhin problemet e veriut brenda një dite. Por ata mund të vendosin drejtimin. Një votë që më në fund i lejon zërat serbë të pavarur të marrin frymë dhe që e mban çdo aktor, vendas apo të huaj, në të njëjtin standard ligjor, do të bëjë më shumë për sovranitetin e Kosovës dhe dinjitetin e serbëve të Kosovës sesa një dekadë iluzionesh të menaxhuara.
Zgjedhja është e qartë: demokracia si praktikë e gjallë, ose demokracia si skenë ku të njëjtit aktorë luajnë të njëjtat role, ndërsa të tjerët paguajnë çmimin.
Dy vjet pas Banjës, kufiri i padukshëm i Evropës
Dy vjet pas sulmit në Banjë, mësimi për Evropën nuk është thjesht për një përleshje të armatosur në një fshat të veriut të Kosovës. Është për gjeografinë, zgjedhjet dhe qartësinë. Ukraina është vija e parë e zgjerimit brutal të Rusisë drejt lindjes; Kosova është vijë e parë e infiltrimit të saj drejt perëndimit. Të injorosh këtë është ta përsërisësh ver…
President Osmani has set October 12th 2025, as the date of holding of regular local elections — President’s Office.
European Union Election Observation Mission KOSOVO 2021 Final Report Municipal Elections 17 October – 14 November 2021 — EU Report.
Kosovo to start trial for Banjska attack by Serb group: Why it matters — AL Jazeera.
Kosovo appeals body overturns ban on ethnic Serb party, allowing it to run in parliamentary election — AP.
SHBA, BE dhe Britania po legjitimojnë terrorin në Kosovë
Duke e mbështetur Listën Serbe, Perëndimi shkel Kushtetutën e Kosovës, fuqizon zgjatimet e Beogradit dhe e shndërron “demokracinë” në armë kundër shtetit më të ri të Evropës. — KB Politikë.
Partitë serbe ankohen për shantazh nga Lista Serbe, një rast denoncohet edhe në Polici — KOHA Ditore/English.
Një Vit Pas Banjës: Roli i Perëndimit në Përshkallëzimin Ballkanik të Serbisë
Një vit pas sulmeve në Banjë, agresioni i Serbisë dhe lehtësimet e Perëndimit ndaj saj vazhdojnë të destabilizojnë Kosovën, duke ngritur pyetje për sigurinë rajonale dhe përgjegjësitë ndërkombëtare. — KB Analizë.